Trabzon Lisesi, Gülbaharhatun Mahallesi'nde, Kavak Meydanı'nda yer almaktadır. II. Abdulhamid Dönemi'nde, 1887 yılında Trabzon Mülki İdadisi olarak inşa edilen yapı tamamen yıkılmıştır. Günümüze gelemeyen yapı yerine yapılan lise, 1938 yılında, Alman Mimar Bruno Taut’un çizdiği proje ile yeniden inşa edilmiştir.

Gülbaharhatun Mahallesi'nde, Kahramanmaraş Caddesi'nin güneyinde, İnönü Caddesi'nin kuzeyinde, Osman Nuri Aydemir Sokak üzerinde, eski adı ile Kavak Meydanı'nda yer almaktadır. 

Trabzon’un eğitim tarihi bakımından oldukça önemli bir yere sahip olan bu müessese, yapı olarak üç farklı evrede incelenmektedir. Trabzon’da ilk olarak bir idadinin, 1880 yılında Gülbahar Hatun Mahallesi'nde, tek katlı Reşit Efendi’nin evinde, Mekteb-i Hamidiye adı ile altı derslikli olarak kurulduğu bilinmektedir. Aslında Trabzon’da kurulan ilk özel okul olarak da kabul edilmesi gereken bu idadiyi, Nemlizade ailesi başta olmak üzere Trabzon’un ileri gelen on ailesi birleşerek kurmuşlardır. Günümüze gelemeyen bu okul yapısının eski fotoğrafları mevcuttur.  

İdadinin ikinci evresi devlet eliyle inşa edilen, günümüzdeki Trabzon Lisesi’nin yerindeki 1887 yılında tamamlanan yapıdır. Vali Sırrı Paşa’nın bu okulu yapmak için çok büyük gayretleri olmuştur (bkz. Söylence). 1884 yılında temelleri atılan “Trabzon Mekteb-i İdadi-i Mülki” adındaki bu okulun tamamlanması neticesinde Mekteb-i Hamidiye okulundaki bütün kadro öğrencileriyle birlikte buraya aktarılmıştır. Böylece Mekteb-i Hamidiye’nin müdürü Ali Naki Bey, yeni okulun da ilk müdürü olmuştur. Okula 1887 yılından 1895 yılına kadar (öğrenci sayısı yeterli olmadığı için) yalnız nehari (gündüzlü) öğrenci alınmış, 1895 yılından itibaren de leyl-i meccani (parasız yatılı) olarak öğrenci kabul edilmeye başlanmıştır. Trabzon ve çevre illerde oldukça önemli bir yer edinen idadi, 1910-1911 eğitim öğretim yılında “Trabzon Sultanisi” olarak isim değiştirmiştir. Birinci Dünya Savaşı yıllarında (1914-1917) eğitim öğretime ara verilen okul binası, hastane ve depo gibi farklı işlevlerle kullanılmıştır. M. Reşit Tarakçıoğlu’nun gayretleriyle 1918-1919 eğitim öğretim yılında sultani olarak tekrar eğitim öğretime başlamıştır. 1924-1925’te “Trabzon Lisesi” adı ile işlevine devam eden bu eğitim kurumunu Atatürk de 1924 yılında ziyaret etmiştir. Bu okul binası, 1933 yılında boşaltılmış ve 1934 yılında gerekli incelemelerden sonra güvenlik gerekçesi ile yıkılmıştır. Okul 1933-1940 yılları arasında günümüzdeki Kanuni Anadolu Lisesi’nde eğitim-öğretime devam etmiştir.   

Trabzon Lisesi’nin üçüncü ve son evresi, yıkılan Trabzon Sultanisi’nin yerinde, Atatürk'ün naaşının konulduğu katafalkın, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin, Ankara Atatürk Lisesi'nin ve Ankara Cebeci Ortaokulu'nun planlarının da müellifi Alman Mimar Bruno Taut'un (1880-1938) çizdiği plan üzerine 1938 yılında temeli atılıp 1940 yılında tamamlanmıştır. Aynı yıl öğrenci alarak aktif hale gelen kurum, Trabzon Lisesi ismi saklı kalmak şartı ile 2005 yılında Anadolu Lisesi, 2010 yılında da Fen Lisesi statüsü ile eğitim öğretime devam etmektedir.

1887 yılında tamamlanan Trabzon Mülki İdadi Mektebinin mimari özelliklerini eski resimleri üzerinden değerlendirebilmektedir. Neoklasik mimari üslubun hâkim olduğu yapının planı, koridor etrafında gelişim gösteren idadi planı grubunda incelenmektedir. Ortadaki koridorun her iki kesit yönünde orta noktasından geçen simetri çizgisine dayalı tam bir simetri gösteren bu planda, dört köşenin de ayrı birer blok biçiminde dışarı taşırılması hareketli bir tasarım sunar. Doğu-batı düzleminde uzanan yapının ortasında, güneydeki büyük bahçesine açılan ana giriş kapısı ile yükseltilmiş zemin kata girilmektedir. Ana giriş kapısının karşısında üst kata çıkışın sağlandığı çift kollu orta sahanlıklı merdiven yer almaktadır. Ortadaki koridorun her iki yanına dizili derslikler ve idare odaları, birbirinin tekrarı ve simetriği biçimindedir. Yapının köşelerine denk gelen derslikler ise oldukça büyük ve ferahtır. Üst katta da tekrar eden bu planın koridor uçlarında tuvaletler yer almaktadır. İdadi, bodrum üzerine iki katlı olarak kesme ve moloz taş malzeme ile yığma usulünde inşa edilmiştir. Cepheler, Neoklasik üslubun özelliklerini yansıtan son dönem Osmanlı mimarlığının etkilerini göstermektedir.  Merdivenlerle erişilen ön kapı ve giriş bölümü, dönemin zevkine uygun olarak düzenlenmiştir. İyon düzeninde iki sütunun taşıdığı taç kapı, kitabelik ve tepelikleri ile olduğu kadar yuvarlak kemerli giriş açıklığı ile de plastik etkilidir. Giriş bölümünün üst kat pencerelerinin üçgen alınlıkları, çatıya eklenen Barok akroter dönemin seçmeci üslubuna göndermedir. Bodrum ve üst katların dışa taşırılmış taş söveli ve basık kemerli pencereleri,  kat silmesi, saçak kornişi, semer duvarı ve kiremit kaplı kırık çatı örtüsü dönemin kamu yapılarının klasik uygulamalarıdır.   

Alman Mimar Buno Taut’un çizdiği, 1940 yılında tamamlanan ve günümüze gelmiş olan Trabzon Lisesi, modern mimari unsurlar içermektedir. Koridor ve avlu esasına göre gelişim gösteren bu plan tipi, parçalanmış ve kademeli kütle anlayışı ile tasarlanmıştır. Üç ayrı kütle biçimindeki bu tasarımda ana bina, konferans salonu ve çok amaçlı birim olarak ayırabileceğimiz planın esas yapısını ana bina oluşturmaktadır. Bodrum üzerine üç katlı olarak inşa edilen ana bina, doğu-batı ekseninde uzunca bir kütleden oluşmaktadır. Konferans salonu ana binanın batı ucunda kuzey-güney eksenli olarak konumlandırılmıştır. Çok amaçlı birim ise ana binanın doğu tarafında kuzeye doğru bir iç avlunun etrafında dolanmaktadır. Böylece güneyde ana bina, doğuda çok amaçlı birim ile batıdaki konferans salonunun çevrelediği “U” biçimli bir bahçe, yapının kuzeyinde ortaya çıkmaktadır. Güneydeki büyük bahçeye açılan ana giriş kapısı ile ana binanın yükseltilmiş zemin katına erişilmektedir. Ana binanın kuzeyinde yapı boyunca uzanan koridor ve bu koridorun güneyindeki derslikler ile farklı amaçlı odalardan oluşan kat planı, üst katlarda da devam etmektedir. Ana binanın üst katlarına giriş holünde ve daha doğudaki merdivenlerle çıkılmaktadır. Bruno Taut’un Türkiye’de yaptığı diğer binalarda da 1932 yılında tamamladığı Senftenberg Okul binasında da tasarladığı büyük boyutlu ve birbirini tekrar etmeyen pencere düzeni Trabzon Lisesi’nde de görülmektedir. Ankara Atatürk Lisesi’nin ön cephesine dizdiği kolonlu açıklığı, Trabzon Lisesinde kuzeydeki bahçe yönüne eklediği sütunlu sundurma ile devam ettirmiştir. Cebeci Ortaokulu'nda da görülen pencere gölgelikleri de Taut’un Trabzon Lisesi’nde uyguladığı farklılıklar arasındadır. Ankara Atatürk Lisesi’nde konferans salonunun alt seviye duvarlarında uyguladığı geniş cam yüzeyleri Trabzon Lisesi’nin çok amaçlı biriminde de görülmektedir. Büyük bir alanı kapsayan konferans salonunu doğu ve batı yöndeki kolonlara bağladığı büyük kirişlere taşıtmıştır. Asimetrik bir kurulum gösteren okul binasında sosyal içerikli alanların büyük boyutlu ve sayıca çok oluşu dikkat çekmektedir.

Söylence:

1884 yılında temeli atılan Trabzon Mülki İdadi Mektebinin açılabilmesi için devlet desteğinin yanında, halkın da önemli miktarda yardım yapması gerekiyordu. Böyle bir binanın yapılabilmesi için devlet desteği yanında halkın da katkıları, binanın yapımını hızlandıracak ve Trabzon bu büyük eğitim kurumuna kavuşacaktı. Trabzon Valisi Sırrı Paşa, ekmek fiyatına 2 kuruş zam yapılarak, elde edilecek gelirin okul yapımına sarf edilmesini istemiştir. (Devamını Oku)

Kitabe:

Trabzon Mülki İdadi Mektebinin eklektik giriş kapısı üzerindeki koyu zeminli alan yazılı olan kitabesi günümüze gelemese de okunmuştur. 

Okunuşu:

"Şems-i burc-i Saltanat Abdülhamit Han mülkini, 

Neşr-i envâr-ı maarif ile ihya eyledi 

Bendesi hüsn-i hitamında dedi tarihini: 

Şah-ı vâlå Mekteb-i idâdî inşa eyledi" (1303 H/1887 M.).