Cumhuriyet Mektebi, Hızırbey (Sotka) Mahallesi'nde, Mektep Sokak üzerinde, Trabzon Maarif müdürlerinden Tevfik Bey’in gayretleriyle, Trabzon Mekteb-i İbtidaiyesi olarak inşa edilmiştir. Üzerindeki kitabesine göre 1316 H/1898 M yılında tamamlanmıştır. Mektep, kesme ve moloz taş işçiliği ile yığma usulünde, bodrum üzerine iki normal kat ve bir teras katlı olarak yaptırılmıştır. Zaman içerisinde farklı isim ve işlevler ile kullanılan yapı, günümüzde kullanım dışı tutulmaktadır.

Hızırbey (Sotka) Mahallesi'nde, Mektep Sokak üzerinde, farklı okulların da bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Trabzon Maarif müdürlerinden Tevfik Bey’in gayretleriyle, Trabzon Mekteb-i İbtidaiyesi ya da Eksotka Mektebi adı ile inşa edilmiştir. Üzerindeki kitabesine göre 1316 H/1898 M yılında tamamlanan mektep, 1908 yılında Meşrutiyetle birlikte Kemer-i Hürriyet Mektebi ve 1910 yılında Reşadiye İnas Mektebi adıyla hizmet vermeye devam etmiştir. Harp yıllarında kapalı olan mektep binası, Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalanması üzerine terhis olarak Trabzon’a dönen ihtiyat zabitleri (yedek subaylar) tarafından “İhtiyat Zabitan Cemiyeti” adı altında kurulan ve halka askeri eğitim veren bir milis derneğine de ev sahipliği yapmıştır. 1923 yılında yeniden eğitim-öğretim faaliyetlerine devam eden mektep, bir dönem Reşadiye İnas Mektebi olarak faaliyetine devam etmiş, daha sonra Cumhuriyet Mektebi adı ile eğitim-öğretim hizmeti vermiştir. İlerleyen yıllarda adı Cumhuriyet İlkokulu olarak değiştirilen yapı, 1960 yılında tadilat görerek 4 derslikli iken 8 derslikli hale getirilmiştir. 1992 yılında da 16 derslikli olarak yeniden tadil edilmiştir. 1997 yılında Yunus Emre İlköğretim Okulu adı ile bir yıl hizmet veren okul, 1998 yılında Kaledibi İlköğretim Okulu adını almış ve 2013 yılında tekrar ilk kademeye dönüştürülerek adı Kaledibi İlkokulu olarak değiştirilmiştir. 2017 yılında Hızırbey İlkokulu adını alan yapı, 2023 yılında güvenlik gerekçesi ile boşaltılmıştır. 

Günümüzde kullanım dışı tutulan bu okul yapısı, kesme ve moloz taş işçiliği ile yığma usulünde, bodrum üzerine iki normal ve bir teras katlı olarak inşa edilmiştir. Mektebin cumba çıkmalı giriş bölümü üç katlı, yanları ise iki katlıdır. Doğu ve batı yönlere açılan ve vurgulanan iki giriş kapısı ile girilen mektep, koridor ve dersliklerden ibarettir. Bodrum katı, çok amaçlı olarak kullanılan mektep binasının zemin katında idare odaları ile derslikler yer alır. Üst katlarda ise koridor ve derslik düzeninde kurgulanan plan sonraki müdahalelerle bozulmuştur. 

II. Abdulhamid Dönemi yapılarının genel karakterini yansıtan mektep, tam simetri esasına uygun olarak tasarlanmıştır. Ortada cumbalı giriş bölümü çıkmasının her iki yanında birbirinin simetrisi şeklindeki yan bölümler, doğu cephede de tekrarlanmıştır. Kat silmeleri, dışarı taşırılmış taş söveleriyle basık kemerli pencereler, bina köşelerindeki yalancı rustik uygulamalar ile üçgen alınlıklar Neo-rönesans üslubunun yansımalarıdır.