Çarşı Mahallesinde, Kunduracılar Caddesi üzerinde bulunan Eski İş Bankası binası, karma yapılar grubunda incelenmektedir. Üzerindeki kitabesine göre 1902 yılında tamamlanan yapı, zemin üzerine iki katlı olarak inşa edilmiştir. Zemin katı işyeri, üst katlar ise ikametgâh olarak kullanılan yapının mimarı Dimitrios Fyllisis'tir.
Haritada Bul
Çarşı Mahallesi'nde, Kunduracılar Caddesi üzerinde bulunan Eski İş Bankası binası, 1902 yılında Trabzon Levantenlerinden Konstantin Kabayanidis tarafından yaptırılmıştır. Yapının mimarı da yine Trabzon Levantenlerinden Mimar Dimitrios Fyllisis (Trabzon 1882 - Selanik 1965)’tir. Banka binası olarak kullanılan yapı Birinci Dünya Harbi sonrasında iflas etmiştir. 1923 yılında, Lozan Antlaşması Mübadele maddeleri gereğinde hazinenin mülkiyetine aktarılmıştır. Bu tarihten sonra Demircizade Mahdumları gibi çok uluslu ticari faaliyet gösteren “Kumpanya” şirketlerine kiralanan yapı, 21 Ocak 1928 tarihinde açılan İş Bankası Trabzon Şubesi’ne kiralanmıştır (Trabzon Ticaret Gazetesi: 20 Ağustos 1927). Yapının mülkiyeti 1930 yılında hazineden alınarak Trabzon Belediyesine devredilmiştir. Bu devir sırasında İş Bankası ile yapılan kira sözleşmesi devam ettirilmiştir. İş Bankası tarafından uzun yıllar kullanılan yapı 1990’lı yılların sonunda sanat merkezi, daha sonra da ticari faaliyet gösteren özel şirketlere kiralanmıştır.
Karma yapılar grubunda incelenen bina, kesme ve kaba yonu taş malzeme ile yığma usulünde, zemin üzerine iki katlı olarak inşa edilmiştir. Zemin katı işyeri, üst katlar ise ikametgâh olarak kullanılmıştır. Yapının Kunduracılar Caddesine bakan kuzey yöndeki ön cephesi, çok hareketli bir düzenleme göstermektedir. Zemin katın ortasında giriş kapısı, her iki yanda da işyerinin dışa açık camekanları simetrik bir düzen göstermektedir. Yivli sütunların sınırlandırdığı kademeli giriş kapısı, dikdörtgen çerçevelidir. Bezemeli bordürlerle içe kademelenen giriş açıklığı iki kanatlı demir kapı ile kapatılmıştır. Üzerindeki sundurmayı taşıyan konsollar triglif biçimimde ve volütlüdür. Zemin katın dükkân camekânları kenarlarında, kare kesitli, örme yalancı taşıyıcılar, neoklasik sanat üslubunun kullanım biçimlenişlerindendir.
İçi baklava diliminin farklı dizimlerinden oluşan geometrik bezeli geniş ve dışa taşan kat kornişi ile üst katlara geçilmektedir. Üst kat cephe düzeni de tam simetri kurgusunu yansıtmaktadır. Ortada giriş kapısının üzerinde devam eden bölüm simetri çizgisini oluşturmaktadır. Üst katlar, neoklasik üslubun kat düzeni ile değil bütüncül kütle kompozisyonu düzeni göstermektedir. Girişin üzerine gelen orta bölümde yivli yuvarlak kesitli, yanlarda da kare kesitli örme biçimindeki sütunlar her iki katı da geçerek saçak kornişine kadar uzanmaktadır. Kaide gövde ve özellikle de sütun başlıklarıyla ionik düzen gösteren bu sütunlar ile kornişlerin çerçevelediği pano düzeni iki yanda tam simetri esasına göre şekillenmektedir. Denizlikleri dışarı taşırılmış dikdörtgen çerçeveli ve büyük boyutlu pencereler, her iki katta da dörder adettir. Alt kat pencerelerinin dışa doğru hatırı sayılır biçimde taşırılan taç kısımlarını konsol biçiminde bitki yaprağı bezeli triglifler taşımaktadır. Orta kısımda birinci katta yuvarlak kemerli bir niş biçimindeki düzen, ikinci katta Fransız balkonu türünde bir açıklığa dönüşür. Orta panonun niş ve Fransız balkonu yanlarında birbirinin tekrarı olan palmiye ağacı görünümlü iki çelenk motifi kabartma tekniğiyle işlenmiştir. Profilli saçak kornişi ve ortada dikdörtgen iki yanda da üçgen alınlıklarla nihayetlenen cephenin esas yapısı günümüzde bozulmuştur. Orijinalinde ortadaki dikdörtgen alınlığın üzerinde bir figürin, her iki yandaki üçgen alınlıklarda da kabartma bezeli taş akroterler çok itinalı bir işçilikle işlenmişlerdir.
Yapının kısmen tahrip olan dış cephesine rağmen iç mekânı tamamen orjinal durumunu kaybetmiştir.
Söylence:
Konstantin Kabayanidis/Kostas Kapagiannidis (Κωνσταντίνος Καπαγιαννίδης) (1868-1915): Trabzon’un yerli Rum halkından olan tüccar Grigoris Kapagiannidis (1836-1907?) ile Domna Amirogli (1843-1935) çiftinin ikinci çocukları olan Konstantin Kabayanidis, 1868 yılında Trabzon’da doğmuştur. Konstantin Kabayanidis’in doğduğu zaman babası işletmekte olduğu küçük toptancı iş yerini çoktan büyük bir şirket haline getirmeyi başarmıştı. Şirketin bir anda büyümesi, halk arasında değişik bir anlatım konusu olmuştur. Bir çalışanının (muhasip) şeker alım esnasında attığı yanlış sıfırlar yüzünden çok yüklü miktarlarda şeker alma durumunda kalınmış şirket iflas eşiğine gelmiştir. Kırım Harbi sırasında şeker kıtlığı çekilen bölgede aşırı yükselen fiyatlar nedeniyle bu yanlış sıfırlar, çok yüklü miktarlarda kazanca dönüşmüştür. 1890’lı yıllarda şirketin idaresini eline alan Konstantin Kabayanidis, babası ile kardeşi Alcibiades ile birlikte 1904 yılında Kapagiannidis Bankası’nı (Trabzon Eski PTT binası) kurdu. Uluslararası deniz ticaretine de dâhil olan Konstantin Kabayanidis Trabzon kent merkezinde birçok imar faaliyetlerinde de bulunmuştur. Rum uyruğunun yanında Rus vatandaşı olmasının da kolaylaştırdığı ithalat ve ihracat ticareti sayesinde dünyanın farklı ülkelerinden inşa malzemesi getirebilmiştir. Birinci Dünya Harbi yıllarında sıkıntılı bir sürece giren Kabayanidis 1915 yılında yaşamını yitirmiştir.