Cephanelik, Boztepe Mahallesinde Kanuni Sultan Süleyman Bulvarı'ndaki, kendi ismiyle anılan cadde üstünde yer almaktadır. II.Abdülhamit döneminde (1876-1908), güneyinde bulunan küçük bir karakolhane ile birlikte 1887 yılında inşa edilmiştir. Aynı merkezli iç içe iki düzgün daireden oluşan bir plana sahiptir. Batı yöne bakan anıtsal kapı ile yapıya girilmektedir. Cephaneliğin dış kasnağı iki, içteki ise üç katlıdır. Kemerli pencerelerle dışa açılan yapının ana malzemesi andazit taşıdır. Dış kasnak ile iç kulenin arasında taş malzemeden yapılmış döner merdiven metal kirişlere oturmaktadır. Ahşap konstrüksiyon üzerine oturan çatının ilk dönemlerde külah biçiminde olduğu da düşünülmektedir. 10 Temmuz 1919 günü büyük bir patlama ile üst örtüsü tamamen yıkılan baruthane, günümüzde bir retorasyon ve otel olarak hizmet vermektedir.

Cephaneliğin şehir merkezinden uzakta yapılmış olması, yapının işlevinden kaynaklı emniyet kaygısıdır. 1341 yılında Komnenos kraliçesi Eirene tarafından yaptırılan bir kulenin varlığı bilmektedir. Fetihten sonra Fatih Sultan Mehmet’in adı verilen kule, II. Abdülhamid Döneminde (1876-1909) 1887 yılında onarılarak cephane olarak kullanılmış ve bu haliyle bilinir olmuştur. Yapı, 1916-1917 Rus işgali sırasında da cephanelik olarak kullanılmaya devam etmiştir. 1919 yılındaki büyük patlama ile büyük oranda tahrip olan yapı, 1927 yılında Kasapoğlu kızı Annik ve İster Veledi Serkis’ten hazineye devredilmiştir. 1951-1956 yılları arasında şahıslara kiralanan cephanelik binası ve arsası, Milli Savunma Bakanlığı’nın müdahalesi ile ilgili bakanlığa tahsis edilmiştir. 1965 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Müdürlüğü’ne devredilmiştir. Cephanelik, 2010 yılında tamamlanan restorasyonu ile Turizm işletmesi olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Son kadastral birleştirmeleri sonucunda 35.156 m² ye ulaşan alan içerisinde düzgün dairesel bir plan ile inşa edilmiştir. Aynı merkezli iç içe iki düzgün daireden oluşan planda, iç kulenin yarıçapı 3,77 m, dış kulenin yarıçapı ise 10,29 m’dir. Batı yöne bakan anıtsal kapı ile yapıya girilmektedir. Cephaneliğin dıştaki kasnağı iki, içteki ise üç katlıdır. Kemerli pencerelerle dışa açılan yapının ana malzemesi andazit taşıdır. Dış kasnak ile iç kulenin arasında taş malzemeden yapılmış döner merdiven metal kirişlere oturmaktadır. Ahşap konstrüksiyon üzerine oturan çatının ilk dönemlerde külah biçiminde olduğu da düşünülmelidir. Günümüze ulaşamayan Değirmendere cephaneliği ile aynı dönemde yapılmış olsalar da tasarımları oldukça farklılık göstermektedir. Bu durum, mevcut yapının ilk evresinde kule olarak tasarlanması ile ilgili olmalıdır.

Söylence:

Trabzon’da 10 Temmuz 1919’da bu büyük cephanelik patladı. Patlamanın şoku 161 km ötedeki Batum’dan dahi hissedildi. Cephanelikte Rus ordusunun terk ettiği çok miktarda silah ve mühimmat vardı. Patlamanın tarihi, Erzurum Kongresi’nin bu tarihte toplanmasının planlanması açısından da önemliydi. Öte yandan şehirde bulunan İngiliz kontrol subayları bu cephaneyi Gönüllü Rus Ordusuna (Beyaz Ordu) verme hazırlığındaydı. Patlama çok büyük tahribata sebep oldu. Çok sayıda ölü ve yaralının yanı sıra şehirde neredeyse her pencere kırıldı, çatılar çöktü ve şehrin diğer yerlerinde de çok ciddi maddi hasarlar meydana geldi. Buna karşın başlangıçta resmi makamlar patlamanın nedenini, şiddetini ve gerçek tahribatını gizlediler. Türk Askeri Tahkik Heyeti, cephanelik patlamasının kaza olduğunu iddia etmiştir. İtilaf Devletleri yetkililerine göre: 10 Temmuz’da Trabzon’da meydana gelen cephanelik patlaması, kuşkusuz Türklerin hesaplı bir eylemidir.