Sarmaşıklı Camii, Kemerkaya Mahallesi’nde Öğretmen Mektep Sokağı, Otopark ve İmam Vehbi Çıkmazının çevrelediği ada içerisinde yer almaktadır. Özgün işlevi şapel olan yapının inşa tarihi bilinmese de Komnenoslar Döneminde yapılan mabedin XVI. yüzyılda camiye dönüştürüldüğü bilinmektedir. Moloz taş malzeme ile inşa edilen yapının şapel olarak kullanıldığı dönemden günümüze çok az unsur ulaşabilmiştir. Şapelin üç nefli bazilikal planı taşıyıcı ve kemer sistemleri ile üst örtüsü ilk evreden günümüze taşınan ve takip edilebilir kısımlarıdır.

Sarmaşıklı Camii, Kemerkaya Mahallesi’nde Öğretmen Mektep Sokağı, Otopark ve İmam Vehbi Çıkmazının çevrelediği ada içerisinde yer almaktadır. Özgün işlevi şapel olan yapının inşa tarihi bilinmese de Komnenoslar Döneminde yapılan mabedin 16. yüzyılda camiye dönüştürüldüğü bilinmektedir. Yapı, Komnenos Krallığı zamanında 14. yüzyılda inşa edilmiş olmalıdır. Moloz taş malzeme ile inşa edilen yapının şapel olarak kullanıldığı dönemden günümüze çok az unsur ulaşabilmiştir. Şapelin üç nefli bazilikal planı taşıyıcı ve kemer sistemleri ile üst örtüsü ilk evreden günümüze taşınan ve takibedilebilir kısımlarıdır. Doğu yöne bakan apsise dik olarak düzenlenen nef sistemini, yuvarlak sütun ve yuvarlak kemer dizisi oluşturmaktadır. Orta nef yan neflerden daha geniş ve daha yüksek tutulmuş zemin kutu da diöerlerine göre daha düşük bırakılmıştır. Yapının orjinalde üst örtüsü tonoz malzemeden olup sonradan yapılan müdaheleler sonucunda kırma çatı yapılarak oluklu kiremitle kaplanmıştır. Raspa izlerinden örtünün tonoz biçimindeki ilk evre yapısı görülebilmektedir. Dar bir sokak üzerinde bitişik nizamda inşa edilen yapının kuzey cephesinden bir yol geçmekte ve diğer üç cephesinde sivil mimari yapı ve modern yapıdaki apartmanlar ile çevrilidir. Eğimli bir arazi üzerine kurulan yapının kuzey cephesi açık kalmıştır. Şapel olarak işlevlendirildiği dönemde yapının tek mekanlı olup içten yarım daire, dıştan ise beşgen bir apsise sahip olduğu bilinmektedir. Günümüzde iki katlı olan yapının orjinalinde zemin katının ne olarak kullanıldığı bilinmemekle beraber, apsisinde yer alan pencerelerin yerinde eskiden daha küçük pencereler olduğu düşünülmektedir. Yapının kuzeybatı kısmında yer alan girişinin orjinal şapel girişi olduğu bilinmketedir.  Yuvarlak kemerli giriş kapısının söveleri ve düz lentosu taş malzeme ile sonradan yapılmıştır. Oldukça küçük boyutlara sahip harim kısmı kapıya benzer iki küçük pencere ile aydınlatılmaktadır. Kadınlar mahfeline harimdeki ahşap merdiven ile erişilmektedir.  Kıble duvarına sonradan eklenen taş mihrap dikdörtken biçimi ile geç dönem onarım izlerini taşımaktadır. Mihrabın kemer alınlığında çiçek demetlerinden oluşan rozetler ve bordürlerinde madalyonlar biçiminde bitkisel bezemeler mevcuttur. Caminin son dönemlerde yapılmış sade bir minberi vardır. Yapının küçük olması sebebiyle vaas kürsüsü bulunmamaktadır. Camiye çevrildikten sonra doğu cephesinde şapelin apsisinin kuzey ucunda yer alan kalın duvarlar üzerine eklenmiş tek şerefeli, konik külahlı minare, pişmiş tuğla malzemeden olup yuvarlak gövdelidir. Minarenin külah kısmı kurşunla kaplanmıştır. Doğu cephesine ekelenen dikdörtken mekanın zemin katı muhtarlık üst katı ise Vakıflar Bölge Müdürlüğünün lojmanı olarak değerlendirilmiştir. 1992 yılında caminin zemin katının bir kısmı ibadethaneye, diğer bölümleri de tuvalet ve şadırvana dönüştürülmüştür. Camii, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2010 yılında restore edilmiştir[1].

[1] Kaynak:  Koç Z.D., (2020). Osmanli Dönemi’nde Trabzon Kenti’nde Camiye Dönüştürülen Kilise Yapilarinin Değişiminin Mimari Analizi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Fen Bilimleri Fakültesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa, s. 73.

Özen H. vd.  (2010). Trabzon Kent içi kültür varlıkları envanteri, Trabzon Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yayınları, s. 64.

Kitabe:

Eski Kemerkaya Caminin inşa kitabesi günümüze ulaşmamasına rağmen mihrap üzerindeki H.1306/M.1888 tarihi muhtemelen yapının onarım tarihidir.