Soğuksu Mahallesi'nde, 1910 yılında Rum asıllı tüccar Konstantin Kabayanidis tarafından inşa edilen Atatürk Köşkü, mimarı Alexder Kakulidis ile Anadolu’daki art nouveau sanat üslubunun nadir örneklerindendir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, 1924, 1930 ve 1937 yıllarında köşkü ziyaret etmiştir. 1923'te hazineye devredilen yapı, 1943'te müze haline getirilmiş ve 2023 yılında kapsamlı bir restorasyondan geçmiştir.

Trabzon şehrinin güneybatısında şehir yerleşkesinden 250 m yüksekteki Soğuksu Mahallesinde sayfiye evi olarak inşa edilmiştir. Köşkün inşa edildiği arazinin 1905 yılında satın alındığı, 1906 yılında da Osmanlı Devletinden resmi izin alınarak yapıma başlandığı arşiv kayıtlarıyla sabittir. Banisinin Trabzon’un levantenlerinden Konstantin Kabayanidis olduğu bilinen köşkün inşa süresinin 1910 yılında bittiği eski fotoğraflardan anlaşılmaktadır. 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması Mübadele maddelerine istinaden hazineye devredilmiştir. Gazi Mustafa Kemal’in 1924 Trabzon ziyaretinde uğrayıp çok beğendiği bu köşkü, Trabzon halkı 1926 yılında kendisine hediye etme kararı almışsa da bu durum 1931 yılında gerçekleşebilmiştir. 1930 ve 1937 yıllarındaki Trabzon ziyaretlerinde de köşke uğrayan Atatürk, vasiyetlerinden birisini burada yazmıştır. Daha sonra mülkiyeti kardeşi Makbule Boysan’a geçen köşk, 1943 yılında belediye tarafından parası ödenerek satın alınmış ve müze haline dönüştürülmüştür. 1955, 1963, 2005 yıllarında yapılan bilimsellikten uzak restorasyonlarda önemli tahribatlar yaşamış ve 2023 yılında kapsamlı ve nitelikli bir restorasyonla bu durum düzeltilmiştir.        

Proje müellifinin Raimando D’aranco olduğu düşünülen yapının yerli mimar Aleksadr Kakulidis’in yürütücülüğünde tamamlandığı anlaşılmaktadır. Dönemin başkent yapılarının bir çoğunda uygulanan art nouveau sanat üslubu ile bodrum üzerine üç katlı olarak inşa edilmiştir. Orta sofalı ev tasarımı gösteren yapıdaki veranda ve doğu giriş holünün biçimsel eğrilmeleri ve kütlesel çıkıntılar, köşkün ana inşa üslubu art nouveaunın plana yansıması olarak değerlendirilmelidir. Köşkün ana yapı malzemesi, kesme/moloz taş, yığma tuğla ve ahşaptır. Bina taşıyıcı sistemi yığma inşa tekniği ile yapılmıştır. Bağlayıcı olarak kullanılan kireç esaslı harca, elek altı kara kum agregası ve keten kıtığının katıldığı son restorasyon raspası esnasında tecrübe edilmiştir. Köşkün kütle kompozisyonunda izlenen; ovalleştirmeler/eliptik biçimlenmeler, kademelenme, iç ve dış bükeylik, yatay-dikey tezatlığı, açık ve kapalı alan karşıtlığı, devinim ve anlık hareketlenmeler tercih edilen art nouveaunun cephe ayrıntılarında beliren üslup uygulamalarıdır. Köşkün frontal yüzü olarak düzenlenen kuzey cephesi, verandayı saran eliptik merdivenleri, ana kütleden dışa taşırılmış verandası, neogotikten devşirilen ani yükselim çizgilerine sahip kademeli teras katı ve nihayet art nouveau üslubuyla karakterize olmuş beşik kemer yayıyla paralel ilişkili ilginç sundurma kemeri ile tanımlanan üslup düzenin somutlaşmış görüntüsünü içermektedir. 

Atatürk Köşkü’nün dış cephelerinde, forumların biçimleriyle oynanarak elde edilen hareket ve estetik, iç mekândaki süsleme programına da yansıtılmıştır. Köşkün bağımsız birimlerinin taban döşemelerinde karo mozaik, ıslak zemin duvarlarında seramik, tavanlarında alçı ve doğrama, camlarında da yüzey aşındırma tekniği ile yapılan vitray bezeme unsurları ağırlıklıdır.

Söylence:

Konstantin Kabayanidis/Kostas Kapagiannidis (Κωνσταντίνος Καπαγιαννίδης) (1868-1915): Trabzon’un yerli Rum halkından olan tüccar Grigoris Kapagiannidis (1836-1907?) ile Domna Amirogli (1843-1935) çiftinin ikinci çocukları olan Konstantin Kabayanidis, 1868 yılında Trabzon’da doğmuştur. Konstantin Kabayanidis’in doğduğu zaman babası işletmekte olduğu küçük toptancı iş yerini çoktan büyük bir şirket haline getirmeyi başarmıştı. 20. yüzyılın başlarında şirketin idaresini eline alan Konstantin Kabayanidis, babası ve kardeşi ile birlikte 1904 yılında Kapagiannidis Bankası’nı (Trabzon Eski PTT binası) kurdu. Uluslararası deniz ticaretine de dâhil olan Konstantin Kabayanidis Trabzon kent merkezinde birçok imar faaliyetlerinde de bulunmuştur. Rum uyruğunun yanında Rus vatandaşı olmasının da kolaylaştırdığı ithalat ve ihracat ticareti sayesinde dünyanın farklı ülkelerinden inşa malzemesi getirtebilmiştir. Birinci Dünya Harbi yıllarında sıkıntılı bir sürece giren Kabayanidis 1915 yılında yaşamını yitirmiştir. Trabzon Müzesi olarak kullanılan Kostaki Konağı’nın banisi Kostaki ailesiyle hem akraba hem de hasımdırlar. Soğuksu mevkiinde daha önce Kostaki ailesi bir köşk yaptırmış ve köşküne giden bir de yol açtırmıştır. Kabayanidis’in banisi olduğu Atatürk Köşkü Kostakilerin köşkünün hemen yakınındadır. Aslında Kostakilerin köşkünün yoluna çok az bir ilave ile erişilebilecekken Kabayanidis, bu yolu kullanmamış daha uzun olan batı yolunu açtırmıştır.