Ortahisar Mahallesi, Amasya Camii Sokağı’nda yer alan Saraçzade veya Hacı Pir Efendi Medresesi, 18. yüzyılda inşa edilmiştir. 19. yüzyılda çıkan bir yangın sonucu harap olmuş, Hacı Pir Efendi tarafından yeniden inşa ettirilmiştir. Günümüze yalnızca mescit bölümü ve avlu kapısı ulaşabilmiştir.

Saraçzade veya Hacı Pir Efendi Medresesi, Trabzon’un Ortahisar Mahallesi’nde, Amasya Camii Sokağı üzerinde konumlanmaktadır. Yapıdan günümüze yalnızca Ortasaray, Ortahisar ya da Saraçzade Mescidi olarak bilinen bölüm ile avlu kapısı ulaşabilmiştir. Medrese, 18. yüzyılda inşa edilmiş; ancak 19. yüzyılda meydana gelen büyük bir yangın sebebiyle harap olmuştur.

Arşiv belgelerinde yer alan bilgiler, yangının 1865 yılından önce gerçekleşmiş olması gerektiğini göstermektedir. Bu tarihten itibaren belgelerde yapının banisi olarak Hacı Pir Efendi anılmaktadır. Bu durum, yapının yangın sonrasında Hacı Pir Efendi tarafından yeniden inşa ettirildiğini göstermektedir. Mescidin doğu duvarında yer alan ve mermer üzerine talik hatla yazılmış yedi satırlık kitabe, bu yeniden inşa sürecine dair bilgi vermektedir.

Yangından önce medresenin iki katlı olduğu ve yaklaşık yirmi hücre içerdiği bilinmektedir. Günümüze ulaşan mescidin batısında yer alan eklentinin yıkılmasıyla, bu cephenin Bizans Dönemi’ne ait daha eski bir yapıya dayandığı anlaşılmış; kapı kemer alınlıkları ile üst kısımlarda fresk izleri ortaya çıkarılmıştır.

Yapının mimarisine ilişkin bilgiler, hem mevcut mescit ve kapı birimlerinden hem de arşiv belgelerindeki plan projelerden elde edilmektedir. Yapının ana inşa malzemesi kesme ve moloz taştır. Kapı ve pencere söveleri kesme taştan, diğer yapısal öğeler ise moloz taştan inşa edilmiştir. Belgelerde yer alan plana göre medrese, dikdörtgen planlı ve iki katlı bir düzene sahiptir. Günümüzde ayakta kalan mescit, bu planın güneydoğu köşesinde yer almakta; ancak yangın sonrası yapılan eklemelerle orijinal plan şemasından kısmen sapmaktadır.

Mescidin iç mekânında kalem işi süslemeler yer almakta, fakat arşiv belgelerine göre medrese genel olarak sade tutulmuştur. Süslemeler sadece mihrapta ve günümüze ulaşamayan avlu ortasındaki şadırvanda bulunmaktaydı. Doğu cephesinde, son cemaat yerine açılan pencere çerçeveleri günümüzde yenilenmiş durumdadır. Ayrıca kuzey yönüne sonradan eklenen bölümle birlikte iç mekânda genişlik sağlanmıştır[1].

[1] Kaynak: Yazıcı Metin, N. (2022). Trabzon’da Günümüze Ulaşmayan Saraçzade / Hacı Pir Medresesi ve Mimarisi. Erdem (83), 185-212.