İskenderpaşa Mahallesi
Dönemi: 1927/Cumhuriyet
Ada/Parsel: 295/4

İskenderpaşa Mahallesinde, Moloz diye bilinen alanda 19. yüzyılda inşa edilmiş Gümrük binasının 20. yüzyılın başlarında yeniden yapıldığı bilinmektedir. Osmanlı Dönemi kamu yapıları tarzında iki katlı olarak tasarlanan gümrük binaları, kesme taş malzeme ile yığma tekniğinde inşa edilmişlerdir.

Haritada Bul

Trabzon’un Osmanlı İmparatorluğu döneminde önce iç ticarette, 18. yüzyılın son çeyreğinden itibaren de dış ticaretteki yoğunluğun ardından limanda gümrük binalarının daha bir önem kazandığı muhakkaktır. Kentin eski ticaret bölgesinin Aşağıhisar’ın Mumhane kapısı dışında, günümüzde Soğanpazarı sahili olarak bilinen sahil kesiminde olduğu, burada gümrük binalarının da yer aldığı kaynaklardaki aktarımlardan anlaşılmaktadır. Ayrıca Trabzon’da özellikle zahire depolamak için devlete ait olanlar yanında şahsa ait çok sayıdaki depo da Çömlekçi Limanından başlayarak Aşağıhisar’a kadar olan sahil şeridinde inşa edilmiştir. Trabzon Gümrük Binası’nı gösteren farklı tarihli iki ayrı fotoğraftan kentteki gümrük binalarını tanımlamak mümkündür. İlk resimde görülen dikdörtgen planlı, iki katlı ve kırma çatılı binaların zemin katlarında geniş kapı açıklıkları vardır. Diğer bir fotoğrafta görülen dikdörtgen kütleli bina ise yatayda üç bölümden oluşmaktadır. Ortadaki binanın zemin katı, ikili pencere gruplarının arasında basık kemerli geniş kapıyla düzenlenmiş olup beşik çatıyla örtülüdür. Beşik çatının üçgen alınlığına, çatının eğimine uyumlu kademelendirilmiş üçlü pencereler yerleştirilmiştir. İki uçtaki bodrum artı iki katlı birimlerin birbirlerinin eşi oldukları, birinci katlarının pencere düzeninden ve kırma çatılı üst örtülerinden anlaşılmaktadır. Binaların fonksiyonel kullanımına değinecek olursak beşik çatılı ortadaki binada malların gümrük işlemlerinin yapıldığını, buna bitişik iki katlı binaların en az birinin idari işler için kullanıldığını söylemek mümkündür. Üslup açısından daha erken tarihli olan binaların yalın kârgir yapılar oldukları söylenebilir. Sonraki binanın gerek kütlesel tasarım, gerekse sivri kemerli pencere ve geniş saçaklı üst örtüsü gibi mimari detaylarda I. Ulusal Mimarlık üslubunun tipik özelliklerini tekrarladığı görülmektedir.