Hızırbey Mahallesi
Dönemi: 1900/Geç Osmanlı
Ada/Parsel: 42/12

Kaledibi İlkokulu, Hızırbey (Sotka) Mahallesi'nde St. John Kilisesi’nin güneyinde, Rum metropoliti Konstantios'un başkanlık ettiği heyet tarafından Payitahttan izin alınarak 1856 yılından sonra yaptırılmıştır. Zükura Rum Mektebi adı ile açılan mektep, Cumhuriyet ile birlikte Kaladibi Mektebi olarak eğitim hizmetine devam etmiştir. 1998 yılında kapsamlı bir onarım geçirmiş olup günümüzde Bilim Sanat Merkezi olarak kullanılmaktadır. İki katlı olan mektep, sütunlu girişi ve cephe düzeni ile Neoklasik üslubun Trabzon’daki en iyi örneklerinden biridir.

Haritada Bul

Hızırbey (Sotka) Mahallesi'nde, Devlet Sahil Yolu Caddesi’nin güneyinde, Haneci Sokak ile Çulha Sokak'ın çevrelediği ada içerisinde yer almaktadır. Sotka/Kaledibi St. John Kilisesi’nin güneyinde, bu yapı ile ortak bahçe içerisindedir. Rum Metropoliti Konstantios’un başkanlık ettiği heyet tarafından Payitahttan izin alınarak 1856 yılından sonra yaptırılmıştır. Zükura Rum Mektebi adı ile açılan mektep uzun yıllar azınlık halkın çocuklarına eğitim hizmeti vermiştir. Lozan Antlaşması sonrasında imzalanan mübadele maddeleri gereğince Türkiye Cumhuriyeti hazinesine devredilen yapı Kaledibi Mektebi olarak eğitim-öğretim hizmetine devam vermiştir. 1998 yılında kapsamlı bir onarım geçirmiş, 2022 yılında Bilim Sanat Merkezi olarak dönüştürülmüştür. Halk arasında daha çok Kaledibi İlkokulu olarak bilinen mektep, fevkani bir düzende yapılmıştır. Kareye yakın bir dikdörtgen alan üzerine oturtulan mektep, Trabzon’da inşa edilen II. Abdulhamid Dönemi (1876-1909) kamu yapılarının ender örneklerindendir. İki katlı olan mektep, kesme taş malzeme ile yığma usulünde inşa edilmiştir. 

Fevkani bir düzenlemeye sahip olan mektebin zemin katına doğu yönde bahçeye bakan merdivenlerle çıkılmaktadır. Ana kütleden içeri çekilen yuvarlak sütunlu giriş bölümü ile ulaşılan zemin katın giriş holü, dağılım mekânıdır. Giriş holünün kuzeyindeki dikdörtgen oda öğretmenler odası olarak kullanılmıştır. Holün güneyi ise iki bölüme ayrılmış ve doğu kısımdaki oda idari mekân olarak değerlendirilmiştir. Bu odanın batısındaki bölüm ise üst kata çıkışın sağlandığı merdiven dairesi olarak ayrılmıştır. Holün batısında da kuzeydeki daha büyük boyutlu olan iki sınıf ile zemin kat planı tamamlanmıştır. Yapının üst katı dörde bölünmüş, batı kısımdaki iki sınıf alt katın tekrarı biçimindedir. Doğu kısımdaki bölümlerden kuzeye bakan taraf yine sınıf olarak düzenlenmiştir. Güneyde kalan çeyrek ise merdiven holü ve çok amaçlı eğitim mekânı olarak ayrılmıştır. 

Kaledibi İlkokulu’nun doğu yöne bakan ön cephesi, tam anlamıyla Neoklasik sanat üslubu etkisinde düzenlenmiştir. Alttan yukarı doğru daralan çapları ile iki yuvarlak sütun ve kenarlarda örme iki sütunun taşıdığı giriş bölümü ana akstan ileri taşırılarak kademe oluşturulmuştur. Dar uzun çifte pencereli cephe yan yüzleri, köşelerde rustik taş dizimi ile hareketlendirilmiş ve birbirinin tam simetriğidir. Dor sütun başlıklarına oturtulan kademeli düz lento biçimindeki giriş bölümü kat kornişi, sade olarak yan kısımlarda da devam ettirilmiştir. Cephenin üst katında da alttaki düzenin devam ettirildiği gözlenmektedir. Ancak buradaki sütun başlıkları iyon düzenine dönüştürülerek çeşitlilik sağlanmıştır. Kademeli saçak kornişi ile geçilen üst örtü kırma çatı biçimindedir. Giriş bölümünde kaval silmelerle kademelenen üçgen alınlığın köşegenleri üzerine, bitki motifleriyle doldurulmuş akroterlerin yerleştirilmiş olması da yapının estetik değerini artırmaktadır. 

İç mekânda kullanım durumuna göre yapılan değişiklikler nedeniyle esas yapısını kaybeden mekân tefrişatının da dış cephe estetiğini taşıyor olduğu tahmin edilmektedir. Kaledibi Mektebi mevcut görüntüsü ile Trabzon’da Neoklasik üslubun uygulandığı yapıların en iyi örneklerinden biri olarak değerlendirilmektedir.