Eski PTT Binası, Çarşı Mahallesinde, 1904 yılında, günümüzdeki Atatürk Köşkü'nün de eski sahibi olan tüccar Gabayani (Kabayanidis) ailesi tarafından yaptırılmıştır. Karma işleve sahip olan yapı, tamamen kesme taş malzeme ile inşa edilerek zemin katı işyeri olarak tasarlanmış, üst katı ise ikametgâh olarak kullanılmıştır. Caddeye bakan ön yüzü simetri esaslı bölünmeler ile kat silmeleri, kornişler, plaster, pencere ve çıkmalar ile hareketlendirilmiştir. Eğimli çatı akroterleri ve üçgen alınlıkları ile dış cephe kısmında dönemin batılı tarzını tam olarak yansıtan binanın geometri esaslı volta tavanları ve desenli taban karo mozaikleri de iç düzenlemenin önemli unsurlarındandır. Duvar içerisine yerleştirilen ve sınırlı sayıda üretilen, aynı zamanda dönemin ender çelik kasaları arasında yer alan İngiliz üretimi Milners Çelik Kasa, 1845 yılı Londra yerel üretim atölyesi ürünüdür.

Yapı, nüfus hareketliliği bakımından bölgenin en kalabalık alanı olan Çarşı Mahallesi’nde, Kunduracılar Çarşısı ile bu caddeleri dikine keserek sahile inen Cumhuriyet Caddesi’nin kesişme noktasında Postane Sokağı’nın kuzey yakasında inşa edilmiştir. Eski PTT Binası'nı, Trabzon’un yerli Rum halkından olan iş insanı Konstantin Kabayanidis yaptırmıştır. Güneye bakan cephenin üst katında ortadaki kör niş üzerine taç biçiminde yerleştirilen kitabelik içinde Latin harfleriyle 1904 yılı yazılmıştır. İlk yapıldığı dönemde “Kabayanidis/Kabayani Bankası” olarak bilinen yapı, bankanın iflası sonrasında Kabayanidis Konağı ya da Trabzon halk ağzı ile “Gabayani Konağı” diye isimlendirilmiştir. Kabayani Bankası, Birinci Dünya Savaşı yıllarında sıkıntılı ekonomik duruma düşse de faaliyetlerine bir süre devam etmiş, Eylül 1915’ten itibaren Emval-i Metruke kanunu ile üzerine ihtiyati tedbir konulmuş ve nakdi varlığı da Dâhiliye Vekâleti namına Zıraat Bankası’na aktarılmıştır. 24 Şubat 1918 Trabzon’un düşman işgalinden kurtuluşunu takip eden yıllarda devletin Dâhiliye Vekâlet’ine bağlı farklı kurumlar tarafından kullanılan Trabzon Eski PTT binası, 1923 Lozan Barış Anlaşması sonrasında resmi olarak tapu tescili ile birlikte Devlet Hazinesine aktarılmıştır. Bu tarihten sonra Hazine tarafından “Singer Dikiş Kumpanyası Anonim Şirketi” (Başkaya 2015: 183) gibi çok uluslu ticari faaliyetler gösteren büyük şirketlere kira karşılığında verildiğini belirlenen yapı, 21 Ocak 1928 tarihinde açılan İş Bankası Trabzon Şubesi’ne kiralanmıştır (Trabzon Ticaret Gazetesi: 20 Ağustos 1927). Trabzon Eski PTT Binası'nın mülkiyeti, 1930 yılında hazineden alınarak Trabzon Belediyesi’ne tescil edilmiştir (Trabzon Belediye Zabıtnamesi). Ancak İş Bankası ile kira sözleşmesi devam ettirilmiş, Kunduracılar Çarşısı’ndaki diğer bina (Eski İş Bankası Binası) ile birlikte işlevini banka olarak sürdürmüştür. 1943 yılında belediye ile yapılan anlaşma gereği Türkiye Posta Telefon ve Telgraf (PTT) İşletmesi Trabzon PTT Başmüdürlüğü’ne tahsis edilmiştir. Bu tarihten sonra Trabzon PTT Binası olarak bilinen yapıya, Trabzon PTT Başmüdürü Nurzat Arığsoy’un uğraşları sonucu 1944 yılında muhdes bir kat ilave edilmiştir. Ardından, PTT mülkiyetiyle günümüze kadar gelen yapı, süreç içerisinde; personel yemekhanesi, lojman, çocuk kreşi, evrak arşivi, idare binası gibi farklı işlevlerle kullanılmış ve nihayet 2017 yılında restorasyon için kullanım dışı bırakılmıştır. Trabzon Eski PTT Binası'nın, restorasyon sonrasında “PTT Müzesi” olarak yeniden kullanımı planlanmaktadır.  

Eski PTT Binası'nın mimarı, II. Abdülhamid Dönemi saray mimarı olan İtalyan Raimondo d’Aranco ile de temaslarını tespit ettiğimiz Alexander Kakulidis olmalıdır. Trabzon’da; Eski Kız Mektebi, Atatürk Köşkü, Eski İş Bankası, Opera Binası gibi birçok yapının da mimarı olan Kakulidis, atölyesinde çalıştığı d’Aranco’nun Art Nouveau üslubunu Trabzon’a taşımıştır. Tarihi PTT Binası; bahçeli, sonradan eklenen ikinci kat ile birlikte bodrum ve zemin üstü iki kattan oluşan kâgir yığma tekniği ile Neoklasik ya da Milli Rönesans üslubu ile inşa edilmiş, karma işlevli yapı grubunda değerlendirilen anıtsal yapıdır. Neo-Klasik üslubun cephe kompozisyon düzenlemesine uygun olarak, yatay saçaklar, kapı ve pencerelerin düz atkıları ya da basık kemerleri, pencere denizlikleri ile dikey plasterler cepheyi dengeli aksiyal yüzeylere bölmüştür. Cepheler simetri esasına bağlı kalınarak bölümlenmiştir. Katlar iki korniş arasına alınarak tek kat anlayışına göre biçimlendirilmiştir. Basık kemerli pencereler ve dışa taşırılan kilit taşı ile pencere kenarlarının dışbükey kademeli yapısı da I. ulusal mimarimizin yapı üzerindeki etkileri olarak tanımlanabilir unsurlardandır. Barok tarzın oynanan geometrik biçimli yapı elaman konturları, bu cephede de olduğu gibi Neoklasik pencere çerçevelerinde düzgün dikdörtgen biçimine dönmüştür. Pencerelerin düz atkıları ve denizlikleri ileri taşırılarak cepheye derinlik ve hareket kazandırılmıştır. 

Trabzon Tarihi PTT Binası'nın esas yapısı; bodrum, zemin ve birinci kattan oluşmaktadır. Yapının ilave kat olarak eklenen ikinci katı, 1944-47 yılları arasında yapılmıştır. Yapı, güney kısımdaki işyeri oylumu ve kuzey kısımdaki bahçe ve frontal oylumu bölümlerinden oluşmaktadır. Yapının çok önemli olan frontal bölümü, geleneksel Türk evinin hayatına benzer bir galeri terası ile biçimlendirilmiştir. Günümüzde muhdes ekleme ve plansız onarımlarla görüngüsünü kaybeden bu galeri terası iyi bir restorasyon ile tekrar ortaya çıkarılmalıdır.

Zemin kat iş yeri volta tavanı alçı stuko süsleme ile kalem işi bezemenin çok güzel örneklerini barındırmaktadır. Avusturya ve İtalya’dan ithal edilen zemin seramikleri, doğal renkleri, dingin ve düzen içerisindeki forumları ile sonsuzluk prensibi ve ulama kompozisyonlar içermektedirler. Zemin katın diğer mekânları ile üst katlarda düz çıtalı ahşap tavan ile kaplı olan yapının 1845 yılı Londra atölyelerinde üretilmiş Milners çelik kasası da dikkate değer unsurları arasında yerini almaktadır.

Söylence:

Konstantin Kabayanidis/Kostas Kapagiannidis (Κωνσταντίνος Καπαγιαννίδης) (1868-1915): Trabzon’un yerli Rum halkından olan tüccar Grigoris Kapagiannidis (1836-1907?) ile Domna Amirogli (1843-1935) çiftinin ikinci çocukları olan Konstantin Kabayanidis, 1868 yılında Trabzon’da doğmuştur. Konstantin Kabayanidis’in doğduğu zaman babası işletmekte olduğu küçük toptancı iş yerini çoktan büyük bir şirket haline getirmeyi başarmıştı. Şirketin bir anda büyümesi, halk arasında değişik bir anlatım konusu olmuştur. Bir çalışanının (muhasip) şeker alım esnasında attığı yanlış sıfırlar yüzünden çok yüklü miktarlarda şeker alma durumunda kalınmış şirket iflas eşiğine gelmiştir. Kırım Harbi sırasında şeker kıtlığı çekilen bölgede aşırı yükselen fiyatlar nedeniyle bu yanlış sıfırlar, çok yüklü miktarlarda kazanca dönüşmüştür. 1890’lı yıllarda şirketin idaresini eline alan Konstantin Kabayanidis, babası ile kardeşi Alcibiades ile birlikte 1904 yılında Kapagiannidis Bankası’nı (Trabzon Eski PTT binası) kurdu. Uluslararası deniz ticaretine de dâhil olan Konstantin Kabayanidis Trabzon kent merkezinde birçok imar faaliyetlerinde de bulunmuştur. Rum uyruğunun yanında Rus vatandaşı olmasının da kolaylaştırdığı ithalat ve ihracat ticareti sayesinde dünyanın farklı ülkelerinden inşa malzemesi getirebilmiştir. Birinci Dünya Savaşı yıllarında sıkıntılı bir sürece giren Kabayanidis 1915 yılında yaşamını yitirmiştir.